ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

Οι απελευθερωτικές επιγραφές, χαραγμένες σε λίθο ή σε χαλκές πινακίδες, αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία μεταξύ των Ελληνικών επιγραφών, και οι παλαιότερες είναι του 5ου αι. π.Χ. Ο κύριος που κατείχε δούλους μπορούσε να απελευθερώσει έναν ή περισσότερους. Ο δούλος που ελευθερωνόταν ονομαζόταν ἀπελεύθερος ή ἐξελεύθερος. Αποκτούσε βεβαίως την ελευθερία του, αλλά όχι και πολιτικά δικαιώματα. Στις απελευθερωτικές επιγραφές αναγράφεται η πράξη της απελευθέρωσης, της δήλωσης δηλαδή του κυρίου ότι ελευθερώνει εν ζωή ή της επιθυμίας του να ελευθερωθεί μετά τον θάνατό του ο δείνα δούλος ή δούλοι. Η απελευθέρωση γίνεται είτε δωρεάν, είτε, συχνότερα, απαιτείται η καταβολή ενός ποσού (ονομάζεται τιμή) από τον δούλο. Οι επιγραφές ἐγράφοντο ή ιδρύονταν σε ιερά (λ.χ. στους Δελφούς), εφʼ όσον η απελευθέρωση ετίθετο υπό την προστασία της λατρευόμενης κατά περίπτωση θεότητας. Οι κύριοι συχνά ανέθεταν τους ἀπελευθέρους στη θεότητα. Βεβαίως δεν επρόκειτο περί παραχώρησης της κατοχής των δούλων στον θεό, αλλά γινόταν για την ασφαλέστερη προστασία του ἀπελευθέρου. Σε έναν άλλο τύπο απελευθέρωσης που αποτυπώνεται στις επιγραφές του είδους η σχετική πράξη εμφανίζεται ως πώληση είτε, συχνότερα, σε έναν θεό, είτε σε έναν ιδιώτη. Κατʼ ουσίαν πώληση δεν υπήρχε· τίμημα όμως υπήρχε, και το κατέβαλλε ο ίδιος ο δούλος στον κύριό του, για να αποκτήσει την ελευθερία του.

Ενεπίγραφη χαλκή πινακίδα.

Βρέθηκε πλησίον των Βασσών Φιγαλείας της Αρκαδίας. Φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Έκδ. IG V 2, 429. M. Guarducci, Lʼ Epigrafia Greca dalle origini al t ardo impero, Roma 1987, 352-353. L. Dubois, Recherches sur le dialecte Arcadien, II, Louvain-La-Neuve 1988, 258-264.

Αρχές του 4ου αι. π.Χ.

θεός, τύχα.

Κλε͂νις· ἀφε͂κε

Κ̣όμαιθον, Ἔλυθρον,

Ὀμβρίαν, Χοιροθύωνα.

εἰ δέ τις ἐπ[ιθ]ιγάνε [5]

τούτοις, ἱερ̣[ὰ] τὰ χρ‹έ›μα-

[τ]α ν‹α›ι πάν[τ]α, εἴτε

[𐌅]ιστίας ε‹ἴ›τʼ [ἄ]λ‹λ›ος τ‹ι›ς,

[τ]ἀ̣πόλλωνι τοῖ Βασί-

[τ]αι καὶ τοῖ Πανὶ [10]

[τ]ῶι Σινόεντι

[κ]αὶ τἀρτέμι τᾶι Κοτι-

λέοι καὶ τᾶ‹ι› Ϝορθασία‹ι›.

(Φιλ. μεταγρ.) Θεός, τύχα. | Κλεῖνις· ἀφῆκε | Κ̣όμαιθον, Ἔλυθρον, | Ὀμβρίαν, Χοιροθύωνα. | εἰ δέ τις ἐπ[ιθ]ιγάνῃ | τούτοις, ἱερ̣[ὰ] τὰ χρήμα|[τ]α εἶναι πάν[τ]α, εἴτε | Ἱστίας εἴτʼ [ἄ]λλος τις,| [τ]ἀ̣πόλλωνι τῷ Βασί|[τ]ᾳ καὶ τῷ Πανὶ | [τ]ῷ Σινόεντι | [κ]αὶ τἀρτέμι τᾷ Κοτι|λέῳ καὶ τᾷ Ὀρθασίᾳ.

Θεός. Με τη βοήθεια της Τύχης.

Ο Κλείνις ελευθέρωσε τον Κόμαιθον, τον Έλυθρον, τον Ομβρίαν και τον Χοιροθύωνα. Εάν κάποιος απλώσει χέρι επάνω τους, είτε ο Ιστίας είτε κάποιος άλλος, να περιέλθει όλη η περιουσία του ως ιερή στον Απόλλωνα τον Βασσίτα και στον Πάνα τον Σινόεντα και στην Αρτέμιδα του Κωτιλίου και την Ορθασία.

[τ]ἀ̣πόλλωνι (κράση) = τῷ Ἀπόλλωνι. | τἀρτέμι (κράση) = τᾷ Ἀρτέμι.

Το Κωτίλιον εἶναι βουνὸ κοντὰ στὴν Φιγάλεια, ἐπάνω στὸ ὁποῖο βρίσκεται καὶ ναὸς Ἀπόλλωνος τῶν Βασσῶν (βλ. Παυσ. 8, 41.7).